بررسی و آشنایی با موسیقی بومی مصر
آشنایی با موسیقی بومی مصر به ما دید واضحی از تاریخ هنر در دنیا میدهد. مصر، با تاریخی چند هزارساله، یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری است و از دیرباز مهد فرهنگ، هنر و موسیقی بوده است. از رود نیل که زندگی و فرهنگ مصر را شکل داده تا آثار باستانی باشکوهی چون اهرام و مقبره‌های فراعنه، همه نشانه‌ای از تمدنی عظیم و عمیق هستند که هنوز هم جهان را تحت تأثیر قرار میدهد.
موسیقی نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از این تمدن بزرگ بوده و از دوران باستان تا به امروز به عنوان یکی از ارکان اصلی فرهنگ مصر شناخته میشود. در این مقاله به بررسی تاریخچه موسیقی مصر، سازهای باستانی، سبک‌های مختلف و تأثیرات فرهنگی آن میپردازیم.
موسیقی باستانی مصر
موسیقی در مصر باستان نه تنها یک هنر، بلکه بخشی از آیین‌ها و مراسم مذهبی نیز بوده است. نقاشی‌ها و نقش برجسته‌های به جا مانده از دوران باستان نشان میدهند که موسیقی در زندگی مصریان نقش مهمی داشته است. برای مثال، تصاویر نوازندگان فلوت و چنگ بر دیوارهای معابد و مقبره‌ها حکایت از قدمت این هنر دارند.
یکی از سازهای رایج در مصر باستان سیمسیمیه بود، نوعی چنگ پنج‌سیم که به عنوان ساز عاشقان شناخته میشد. علاوه بر آن، طبل‌ها، جغجغه‌ها، سنج‌ها و ترومپت‌ها نیز از جمله سازهای موسیقی بودند که در مراسم آیینی و مذهبی استفاده میشدند. باستان‌شناسان گونه‌هایی از فلوت و چنگ را در مقبره‌های مربوط به 3000 سال پیش از میلاد کشف کرده‌اند. همچنین، سازهایی مانند نی و انواعی از کلارینت در نقاشی‌های دیواری و ظروف سفالی به چشم میخورد که نشان از اهمیت و جایگاه موسیقی در فرهنگ مصر باستان دارد.
موسیقی کلاسیک عربی
موسیقی کلاسیک عربی در مصر یکی از شاخه‌های مهم موسیقی سنتی این کشور است. گفته میشود که این سبک موسیقی در قرن 7 میلادی در سوریه شکل گرفته و تحت تأثیر موسیقی مُدال (مقامی) ایران و هند قرار گرفته است. هنگامی که این موسیقی به مصر راه یافت، از تأثیرات موسیقی یونان نیز بهره‌مند شد.
یکی از ویژگی‌های بارز این سبک، استفاده از ربع پرده‌ها است که حالتی منحصربه‌فرد به آن میبخشد و احساسی ویژه و عمیق را در شنونده ایجاد میکند. این موسیقی نه تنها در مصر بلکه در تمامی کشورهای عربی محبوبیت دارد و به عنوان بخش مهمی از هویت فرهنگی مردم شناخته میشود. قاهره، پایتخت مصر، مرکز اصلی موسیقی کلاسیک عربی است و میزبان هنرمندان بزرگی بوده که این هنر را به اوج خود رسانده‌اند.
موسیقی نوبی
موسیقی نوبی یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین شاخه‌های موسیقی فولکلور مصر است. این نوع موسیقی متعلق به مردم نوبی است که در جنوب مصر و شمال سودان زندگی میکنند. موسیقی نوبی اغلب با دف و کف زدن همراه است و ریتمی شاد و پر انرژی دارد.
یکی از بزرگ‌ترین موسیقی‌دانان نوبی، علی حسن کوبان، معروف به پدرخوانده موسیقی نوبی، نقش بزرگی در معرفی و توسعه این سبک داشت. او موسیقی سنتی نوبی را با الهام از گروه‌های جاز و موسیقی مدرن ترکیب کرد و به محبوبیت آن افزود. حمزه الدین نیز از دیگر چهره‌های برجسته موسیقی نوبی است که با موسیقی‌دانان غربی همکاری کرده و موسیقی نوبی را به جهان معرفی کرده است.
موسیقی صعیدی
موسیقی صعیدی که از مناطق بالا مصر سرچشمه میگیرد، نمایانگر سنت‌های قدیمی و فولکلوریک این منطقه است. این سبک موسیقی معمولاً با نی، ابوا و ربابه دو سیم اجرا میشود و شامل آوازهای پرشور و ضربات محکم طبل است. موسیقی صعیدی ریشه در فرهنگ روستایی و عشایری بالا مصر دارد و به عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای هویت محلی شناخته میشود.
موسیقی شعبی
موسیقی شعبی که به معنای موسیقی خیابانی است، نوعی از موسیقی پاپ عربی محسوب میشود و در میان مصریان بسیار محبوب است. این سبک موسیقی اغلب به مسائل اجتماعی و مشکلات مردم کوچه و بازار میپردازد و با ریتم‌های شاد و آهنگ‌های پر انرژی شناخته میشود. احمد عدوية یکی از پیشگامان و خوانندگان برجسته این سبک است که با صدای منحصربه‌فرد و ترانه‌های مردمی خود شهرت زیادی کسب کرده است.
موسیقی‌های مختلفی از هنرمندان مختلف مصری در هر کدام از سبک‌های معرفی شده در این مقاله وجود دارد که میتوانید آن‌ها را پیدا کنید و با هدفون یا هندزفری حرفه‌ای از شنیدن آن لذت ببرید.
آیین زار | موسیقی اسرارآمیز مصر
یکی از جالب‌ترین و مرموزترین سبک‌های موسیقی فولکلور مصر، آیین زار است. این آیین ریشه در باورهای قدیمی درباره جن‌گیری و دور کردن ارواح خبیث دارد. گفته میشود که این سنت از قبایل باستانی اتیوپی به مصر منتقل شده و در طول قرن‌ها تغییر یافته است. آیین زار بیشتر توسط زنان انجام میشود و شامل آوازهای روح‌انگیز و طبل‌نوازی است که به نوعی هیپنوتیزم می‌انجامد. متأسفانه این آیین با چالش‌های زیادی از جمله واکنش‌های مذهبی و کاهش تقاضای عمومی مواجه شده است و در خطر فراموشی قرار دارد. البته ما در ایران نیز موسیقی و آیین زار در هرمزگان را داریم.
سازهای موسیقی فولکلور مصر
موسیقی فولکلور مصر به واسطه استفاده از سازهای خاص و منحصر به فرد خود شناخته میشود. برخی از این سازها عبارتند از:
- عود: نوعی بربط که در موسیقی عربی نقش اساسی دارد.
- ربابه: ساز زهی با کمان که در موسیقی صعیدی رایج است.
- قانون: ساز زهی که شبیه به زیتَر است و صدای زیبایی دارد.
- نی: فلوتی که صدای روح‌نواز آن بخشی از موسیقی کلاسیک و فولکلور مصر است.
- داربوکا: طبل جامی‌شکل که ریتم‌های شاد و پر انرژی را ایجاد میکند.
- دف: طبل دایره‌ای که در بسیاری از آیین‌ها و مراسم سنتی نواخته میشود.
احیای موسیقی فولکلور مصر: جشنواره وناس
یکی از تلاش‌های اخیر برای احیای موسیقی فولکلور مصر، جشنواره وناس است که توسط مرکز المصطبه برای موسیقی فولکلور برگزار میشود. این جشنواره از سال 2014 آغاز شده و هدف آن معرفی موسیقی فولکلور به نسل جدید و حفظ این میراث ارزشمند است. در این جشنواره، گروه‌های محلی مختلف از سراسر مصر گرد هم می‌آیند و به اجرای موسیقی‌های سنتی میپردازند.
به گفته عبدالحمید عوّاس، موسیقی فولکلور همانند چسبی است که جوامع را به هم پیوند میدهد. احیای این سنت‌ها نه تنها به حفظ تاریخ و فرهنگ مصر کمک میکند، بلکه به توسعه صنعت گردشگری و معرفی مصر به عنوان کشوری با فرهنگ غنی و متنوع نیز کمک میکند.
کلام آخر
موسیقی فولکلور مصر همچون ضربان قلب این سرزمین است؛ نغمه‌هایی که از دل تاریخ برآمده و با آواهای رود نیل و طنین صدای باد در کویر درهم‌آمیخته است. این موسیقی، نه تنها یک هنر، بلکه یک پل زنده است که گذشته را به حال و آینده پیوند میدهد و میراثی است که هر نت آن داستانی از عشق، اندوه، جشن و آیین‌های کهن را روایت میکند.
احیای این نغمه‌های فراموش‌شده، نه تنها پاسداشت سنت‌ها و هویت مردمی است که قرن‌ها با آن زیسته‌اند، بلکه یادآوری زیبایی‌های ناب و اصیل یک فرهنگ باستانی است که همچنان زنده و پویاست. در جهانی که موسیقی پاپ و تجاری بر صحنه‌ها غلبه کرده، بازگشت به ریشه‌های موسیقی فولکلور مصر مانند نوشیدن از چشمه‌ای است که به روح جان میبخشد و انسان را به جوهر واقعی هنر و احساسات بازمیگردند. مصر، با تمدنی کهن و غنی، همچنان منبع الهام هنرمندان و پژوهشگران از سراسر جهان است و نشان میدهد که هنر اصیل، هیچ‌گاه کهنه نمیشود.
صدای دف، نی و عود همچنان در کوچه‌پس‌کوچه‌های قاهره، بر شن‌های طلایی صحرا و در دل آب‌های رود نیل طنین‌انداز است؛ یادآور این حقیقت که موسیقی، زبان جاودانه انسان‌هاست، زبانی که قلب‌ها را به هم نزدیک‌تر میکند و فرهنگی غنی را به نسل‌های آینده منتقل میسازد. مصر، سرزمین افسانه‌ها و رازها، همچنان مهد تمدن و موسیقی باقی میماند و این میراث گرانبها، گنجینه‌ای است که باید آن را گرامی داشت و به آیندگان سپرد.
پاسخگوی سوالات شما هستیم
دیدگاهی وجود ندارد!